A su costau deretu de s’afaciada est acollau su campanili. Sa parti de bàsciu a canna cuadrada est de su de XV sègulu mentris sa supraelevadura a canna otàgona est una aciunta de su de XVII /XVIII sègulus. S’agùllia chi ddu coronat est de s’apustis gherra e at sostituiu sa cupuledda setixentesca.

A su costau deretu si podint biri is acalasciamentus grais de is annus ’30 de su de XX sègulu. Innoi s’oberit un’antru portali cun arcu acutzu, chi portat in sa lunixedda una stàtua mesuevali de sa Madonna cun su Pipiu, chi podit essi unu arrepertu de s’antiga crèsia de Santa Maria de su Portu.

Sa crèsia a part’ ‘e a intrus

Sa crèsia tenit sa strutura tìpiga cadelana de su de XIV sègulu, a una navada sceti pretzia in duas campadas cobertas de grandus bòvidas steddadas cun cincu prendas pendiritzas donniuna, e su presbitèriu, un pagu prus strintu e prus bàsciu de sa navada sèmpri cobertu de bòvida steddadas a cincu prendas pendiritzas. Is arrecàscius sighentis ant unu pagu modificau sa strutura originaria.

Su primu amanniamentu de sa crèsia funt stètias is capellas chi a bellu a bellu ant obertu a is costaus de sa navada, cuatru po costau, duas po campada.

In su de XVII sègulu, a palas de su presbitèriu ant fabricau sa sillieria in stili arrinascimentali assimbillanti a sa cùpula de sa crèsia de Santu Agostini in su matessi bixinau de sa Marina.

In is de XVII e XVIII sègulus la crèsia s’arricat de is arredus de màrmuri de is capellas, intr’e is prus arricus de sa citadi. A pustis sa profundidadi de is capellas at permìtiu de ddas fai comunicai s’una cun s’atra, formendi giai giai duas navadeddas lateralis. In custu periodu totu is bòvidas steddadas ddas arrebussant de manera grai.

Atrus interventus ddus faint in is annus ’30 de su de XX sègulu, a pitzus de totu in is capellas, interventus chi intendiant unificai su stili de sa navada gòtiga cun is capellas po mesu de elementus architetònigus “pseudo gòtigu – arrinascimentalis”.

S’acalasciadura de is annus ’90 de su de XX sègulu at torrau a scoberri is bòvidas gòtigas magestosas, torrendi a donai a sa crèsia sa bisura grandiosa sua mesuevali.

Navada cun is bòvidas steddadas gòtigu-cadelanas.

Spriculendi sa crèsia

1: Cantoria e Arrosoni

Acollada a sa contra afaciada nc’est sa cantoria fabricada in is annus ’30 chi arregit a pitzus de tres arcus tundus. A pitzus de-i custa cantoria fiat sistemau s’organu ki imoi est invècias in sa sillieria a palas de su presbitèriu. De innoi a part’ ‘e a intrus si podi mirai beni sa pretziosidadi de s’arrosoni descritu prima.

2: Capella de s’addolorada

Sa primu capella a dereta est una de is prus arricas. S’artari de màrmuri arrococou est de su setixentu. Sa capella est coberta de una cùpula otagonali chi at pèrdiu su stili macatamenti barocu in is annus ’30 dotendidda de costalladuras e membraduras po dda fai aparessi tardu gòtiga.

In su de XV sègulu, si detzidit de fabricai a palas de su presbitèriu custa sillieria de formas arrinascimentalis. Unu precedenti de-i custa arratza de fàbrica si podit agatai in sa crèsia de Santa Maria de su Monti de Piedadi in Casteddu ‘e susu, mancai custa est ancora in stili pratariscu, est a nai, decorada meda cun decorazionis de ispirazioni a grotesca, ma fita fita a sa manera gòtiga. In Sant’Allàja invècias s’aposentu cupulau est simpli e lisu, a sa manera de sa crèsia de Santu Agostini chi est innoi acanta sempri in su bixinau de sa Marina.

In su muru de fundu de sa sillieria est sistemau s’òrganu fabricau de sa dita Giuseppe Tronci e Leopoldo Del Sere de Lucca in Toscana, chi dd’iant pensau po sa cantoria de sa contra afaciada, tanti est beru chi sa forma incrubada chi tenit fiat po ddu fai setzi ananti de s’arrosoni e no ddu tupai.

A pitzus de s’òrganu invècias est apicada sa grandu tela otuxentesca de s’ùrtimu cena de Antoni Caboni.

9: Capella

Capella

10: Trona

Intr’ ‘e sa de tres e sa de cuatru capella a manca est acollada sa trona baroca cun tarsias finis e arricas de màrmuris coloraus.

11: Capella de s’arrosàriu

S’artari de màrumis de-i custa capella est unu de is prus elaboraus, segundu sceti a su de sa capella de s’addolorada. Sa stàtua pitikedda de linna a centru de sa componidura est de autori disconnotu.

12: Capella de Santa Luxia

A centru  de-i custu artari de màrmuri est collocada sa stàtua de linna de Santa Luxia  de Jusepi Antoni Lonis, su scurpidori prus importanti de su ‘700 sardu.

13: Capella de s’ùrtimu cena

S’artari arricu de màrmuri de-i custa capella tenit a centru sa tela de s’ùrtimu cena, unu de is ùrtimus traballus de Giuanni Marghinotti.

14: Capella de su crocefissu

De sa capella de s’ùrtimu cena si podit intrai in duas capellas unu pagu cuadas. Sa primu est sa capella de su crocefissu, coberta de una cùpula

15: Capelledda

De sa capella de su crocefissu si podit intrai in custa capelledda cupulada chi oi est sbuida.

Sa cripta e s’àrea archiològiga e museu

De palas de sa crèsia, in bia Collègiu, nc’est s’intrada po su museu de sa filicrèsia e po s’area archiològiga.

Intrada a su museu e a sa cripta

 

Su Museu

 

Su Museu, bòfiu fortementi de su pàrrocu de sa filicrèsia Don Màriu Cugusi, est s’amosta de is obras de arti arreligiosa chi sa filicrèsia de Sant’Allàja s’est arricada in is sègulus: obras de pinturas, stàtuas de linna, obras de prata, paramentus arritualis, e unu arcivu interessanti meda de dogumentus, e naturalmenti una de is prendas prus pretziosas, funt is ogetus agataus cun su sgavu de s’area archiològiga a suta de sa crèsia.

Intr’e is ogetus prus pretziosus de sa collezioni arreligiosa, arregodaus unu càlixi de prata de su 1673, obra de is prateris sardus, e unu ostensòriu de su 1790 de una butega genovesa, una loba de candelàbrus e una cruxi, fatus de Giuanni Mameli, unu prateri casteddaju chi at fatu medas cosas po sa seu de sa citadi puru.

Su museu òspitat puru totus is ogetus chi fiant parti de su tesoru de sa crèsia de Santa Luxia de sa Maria, chi, curpia de is bombas de su 1943, dd’ant acabada de scusciai in s’apustis gherra.

Intr’e is paramentus arreligiòsus nci funt tessutus pregiaus cun decoratzionis arricas arricas e arricamus delicaus fatus cun filus de seda e de prata e lamina de oru.

Sa colletzioni de is pinturas est formada de una filera de arretratus de nòbilis, taulas devotzionalis, po sa majoria de pintoris disconnotus.

De grandu importu est unu Ecce Homo, chi ndi benit de sa crèsia de su Santu Sepùlcru, de grandu espressividadi e una grandu acentuatzioni realìstiga, pintau in sa primu perra de su de XVII sègulu de unu pintori spanniolu disconnotu. Sa tàula est pintada de ananti e a palas, po-i cussu depiat tenni unu suportu suu po dda podi amostai a is fidelis.

Sa majoria de is autoris de su sciacu mannu de stàtuas de sa colletzioni de scurpidauras de linna colorada est disconnota. Intr’e-i custas perou nci funt duas stàtuas, Santu Giuanni Nepomucenu e una Madonna, de Giusepi Antoni Lonis, scurpidori famau nàsciu in Senorbrì, e chi est stètiu su scurpidori prus de importu de su ‘700 sardu.

Totus custus ogetus cunfirmant sa filicrèsia de Sant’Eulària cumenti una de is prus arricas de sa citadi.

Su petzu prus de importu de sa colletzioni archiològiga est su bustu de una stàtua de perda, coberta de unu bistiri chi su pannègiu est bellu meda. Atrus ogetus bellus funt is lucernas paleucristianas, e atras cosas.

S’àrea archiològiga

S’àrea archiològiga est articolada in diferentis livellus, chi donniunu currispondit a unu tempus stòrigu diferenti.

S’elementu de prus interessu agatau est s’arrogu de arruga arromana imperdiada cun grandus tellas, chi andat in diretzioni nord/est sud/ovest. Po imoi no s’est ancora arrennèsciu a cumprendi cun precisioni a ita periodu torrat, si scit sceti chi est arromana. A centru de-i custa arruga nc’est unu cunìculu de fònnia fabricau a sa capucina.

A is costaus de s’arruga nci funt arrastus de murus fabricaus in opus africanum, chi parti funt de su matessi tempus de s’arruga, ma nci funt sìnnius meda de partis de acalasciamentu puru.

Una strutura interssanti est puru unu putzu cun scaliteddas po nci calai a intrus e una grandu cisterna a ampudda impermeabilizada cun cociupistu.

Totus custas struturas fiant parti de una zona importanti meda de sa Kàralis de su tempus arromanu.

Su primu portu de sa citadi, in su tempus pùnigu, fut in sa zona de Santa Gilla, in is àcuas trancuillas de su stangioni, ma cun s’evolutzioni de sa citadi, in su tempus arromanu, su portu dd’iant spostau a bellu a bellu pròpriu aundi est oi, siché, su bixinau de sa Marina de oi, depiat essi in su tempus arromanu sempri unu bixinau portuali, arricu de butegas, traficus e aici nendi.

 

Is Fotus funt de: Andrea Zucca, Danfad (Panoramio), Wikipedia, Ilisso, Filicrèsia Sant’Eulària, BellItalia